01/06/2024- De provincie Dalharna in Midden-Zweden is wellicht de meest oer-Zweedse streek die er bestaat. Natuur, traditie en folklore gaan er hand in hand, zeker in de dagen rond midzomernacht –de ideale periode voor een kennismaking dus.
Zweden vieren midzomernacht traditioneel de vrijdag volgend op de zonnewende. Deze extra verlofdag is dan ook de ideale aanleiding om een verlengd weekend in het groen door te brengen. Op de wegen richting noorden is het aanschuiven geblazen: iedereen wil weg uit de stadsdrukte.
Die drukte valt al snel van je af eenmaal je afbuigt richting Dalharna, één van de beste plekken om het midzomerfeest mee te vieren. Hetgeen vooral opvalt, is de wijdsheid van het landschap: de weg slingert door panoramische vlaktes en bosgebied, geregeld afgewisseld met grote en kleine waterplassen. Dalharna of het land der valleien telt aardig wat meertjes. Het grootste is het Siljanmeer, pal in het midden van de provincie. Als toeristische trekpleister bij uitstek is het een ideaal vertrekpunt voor onze ontdekkingstocht.
Siljan is 360 miljoen jaar geleden ontstaan na een meteorietinslag. Het resultaat is misschien wel één van de mooiere meren in Europa, met heel grillige oeverlijnen en fikse afmetingen: 25 bij 38 kilometer. De stadjes en dorpen langs de waterkant zijn afgestemd op dat toeristisch potentieel: in nagenoeg elk oord vind je tal van watersportmogelijkheden en idyllisch gelegen vakantiehuisjes. Wijzelf genieten van het uitzicht over het immense meer vanop een heuvelrug. Het diepblauwe wateroppervlak wacht, net zoals wij, geduldig op het ondergaan van de zon –iets wat dezer dagen niet snel zal gebeuren.
Rode en blauwe paardjes
Deze landelijke provincie mag dezer dagen een toeristische trekpleister zijn, in wezen is het eeuwenlang een arme regio geweest waar het leven hard was. De meeste mensen waren actief als landbouwer of in de bosbouw en deden meestal beroep op paarden om het labeur in harde klimatologische omstandigheden te verlichten. Vandaar ook dat het (houten) paard een soort symbool voor de regio is geworden.
“Voor de Vikingen was het paard een heilig dier. Mede omdat deze streek nooit gekerstend is geworden en als een soort eerbewijs aan de kracht van het dier is men op bepaald moment paardjes beginnen snijden uit hout, als een soort primitief speelgoed voor de kinderen”, legt de woordvoerster van Grannas uit. Dat familiebedrijf in Nusnäs is de grootste producent van Dalharna-paardjes.
Samen met vier andere kmo’s in dit dorp aan de boorden van het meer houden ze zich exclusief bezig met het maken van Zwedens populairste souvenirproduct. “Precies omdat dit zo’n arme streek was, gooide men niets weg. Vandaar dat we in ons atelier een aantal oude exemplaren kunnen tonen”. De verzameling maakt de evolutie duidelijk: hoekige en bont beschilderde modellen van verschillende grootte en stijl hebben plaats gemaakt voor de bekende rode en blauwe paardjes. En alhoewel het productieproces in de loop der jaren gemechaniseerd en gestandardiseerd is, blijft het snijden en beschilderen van de paardjes toch vooral handwerk. Maar waarom is dit nu typisch voor hier? “Vroeger werden houten paardjes op diverse plaatsen in Zweden gemaakt. Maar hier had je de ideale combinatie: dennenhout van topkwaliteit, een lange traditie van messen maken en de voorliefde voor het paard. Je kan het deels zien als een nostalgische reflex bij ons Zweden: een soort teruggrijpen naar hoe het vroeger was. Overigens, de houtsnijkunst uit deze provincie heeft nog typische producten opgeleverd, zoals meubels en de Mora-staanklokken,” weet de gids nog te vertellen.
Dalhalla
De gids in Nusnäs heeft ons op het spoor gezet van een tweede belangrijke bezienswaardigheid in de streek. Je verwacht het misschien niet in een overwegend landelijk karakter, maar Dalharna herbergt nog een aantal restanten van industriële archeologie.
De regio ten oosten van het Siljanmeer wordt algemeen beschouwd als de bakermat van het moderne Zweden. De aanwezigheid van bossen, water, ijzererts en (primitieve) smeltovens vormde de basis voor coöperatiefjes waarin boeren samenwerkten om de ertslagen te ontginnen. De ontginning van ijzer- (en later kopererts in Falun) maakt het ook begrijpelijk dat hier een traditie van messen maken is ontstaan.
Pittig detail: bij de ontwikkeling van die lokale ijzer- en wapenindustrie hebben een aantal Walen, toendertijd toonaangevend in die domeinen, een belangrijke rol gespeeld. Ondergetekende heeft precoronatijd een heuse roadtrip uitgeschreven langs de vele locaties die met die Waalse sporen in Zweden te maken hebben (*). In Dalharna hebben de meeste mijnen intussen de deuren gesloten. Wat rest, is een stuk industriële archeologie. Het mijncomplex van Falun is inmiddels erkend als Unesco-werelderfgoed.
Nog zo’n voorbeeld van voorbeeld van (pre-)industriële ontwikkeling vind je in de buurt van Rättvik. Dalhalla is een oude kalksteengroeve die eerst door monniken werd geëxploiteerd. Zij kenden immers het procédé om van kalk cement te maken en die konden ze naderhand gebruiken voor de bouw van kerken. Veel later pas, op het eind van de 19e eeuw, is men de groeve op industriële schaal gaan uitbaten.
Toen echter in 1990 de productie werd stopgezet, diende zich de vraag aan: wat gedaan met deze enorme krater van 400 meter lang, 175 meter breed en 60 meter diep. Het toeval deed een gepensioneerde operazangeres, die op zoek was naar een geschikte locatie voor openluchtconcerten ‘s zomers, in dit natuurlijk amfitheater belanden.
Het resultaat is verbluffend: in een prachtig decor temidden de bossen, afgeschermd door de kalkstenen wanden en met een op het water drijvend podium, beschikt Dalhalla over een verbazingwekkende akoestiek. De warm ingeduffelde toeschouwers genieten hier jaarlijks van een 30-tal jazz- en klassieke concerten, met vaak internationale tenoren en orkesten. Zo hebben Barbara Hendricks en wijlen Toots Thielemans hier opgetreden. Maar ook rockartiesten zoals Robert Plant, Kraftwerk en deze zomer ZZ Top zijn of staan hier geprogrammeerd.
Van schilder/designer tot oldtimers
Falun en Rättvik bieden twee extra excursies. Sundborn, een dorp in de landelijke omgeving van Falun, kennen veel Zweden als de woonplek van schilder Carl Larsson en zijn gezin. Larsson (1853-1919) geldt als de vertolker van het landelijke en idyllische Zweden in schilderijtjes en aquarellen. Zijn werk hangt in meerdere Zweedse musea. Het huis, nu museum, blijkt ’s zomers voor Zweden een populaire uitstap. Niet enkel meneer geniet faam, ook zijn vrouw Karin heeft naam gemaakt, als ontwerper van kleding en textiel. Een boek over hoe zij dit familiehuis had ingericht, is een belangrijke inspiratiebron gebleken voor latere generaties lokale designers en binnenhuisinrichters.
En ook Rättvik is een belangrijk kruispunt. Dit stadje blijkt trouwens te grossieren in oldtimers. Grote Amerikaanse sleeën of blitse karren uit de fifties (en ouder) passeren er met de regelmaat van de klok, met ook wel eens ZZ Top-achtige bonken achter het stuur en op de achterbank. Die hang naar nostalgie en in casu oldtimers heeft wel iets, maar blijkbaar zit er meer achter. Net de strenge droge winters die ze hier kennen, zijn blijkbaar goed om deze oudijzeren sleeën voor roestvorming en andere slijtages te behoeden. In Rättvik organiseren ze tijdens de zomermaanden een heus oldtimersfestival. Geïnteresseerden noteren het met stip.
Dansen rond de meiboom
Maar het loopt intussen al tegen de middag, hoog tijd om ons klaar te maken voor een stukje lokale folklore: het rechtzetten van de meiboom ter ere van midzomer. Op en rond het dorpsplein ligt een met kransen en bloemen versierde metalen paal te wachten om rechtgezet te worden. Waar dit oorspronkelijk heidense ritueel vandaan komt, is niet meteen duidelijk. Sommige aanwezigen verwijzen zelfs naar Duitsland. Maar we leren ook bij: volksetymologisch blijkt ons woord ‘mei’ afkomstig van het Zweedse maja, hetgeen betekent ‘een boom versieren’. De vier kransen of ring rond de meiboom verwijzen allen naar de familie, het dorp en de lokale gemeenschap, legt de ceremoniemeester uit. “De boom is ook een soort vruchtbaarheidssymbool, vandaar dat hij enkel door mannen mag worden rechtgezet. Maar we vieren tegelijk dat de zomer is aangebroken en de sombere wintermaanden achter ons liggen”, klinkt het nog.
De intussen verzamelde menigte Zweden en toeristen –midzomervieringen lokken flink wat buitenlanders naar Dalharna- wacht met spanning af hoe men het er van zal afbrengen. De ceremoniemeester heeft zich net zoals heel wat andere Zweden in een traditioneel kostuum gestoken. Het mag ons wat bizar overkomen, maar de vestimentaire outfit en het hele ritueel van het rechtzetten van de meiboom is een heel serieuze aangelegenheid waar niet mee gelachen wordt. Eenmaal de ceremoniemeester het teken geeft, melden zich mannen van jong tot oud om de boom mee rechtop te hijsen. Het duurt een tijdje, maar met vereende krachten en onder aanmoediging van het publiek krijgt men, onder algemeen applaus en luid gejuich, de klus geklaard. Eenmaal de boom staat, kan het volksfeest beginnen.
Dit feest bestaat uit een combinatie van volksdansen, een soort kermissfeer met eten en drank en vooral samenzijn. In elk dorp, hoe klein ook, worden inwoners, gasten, familie en passanten spontaan uitgenodigd om mee te vieren. Het meest verbazingwekkende voor ons buitenstaanders is de overgave en vanzelfsprekendheid waarmee de als koel gepercipieerde Zweden dit feest, dat tot in de vroege uurtjes duurt, beleven –alsof wij voor een keer de koele kikkers zijn.
Elders aan de oevers van het Siljanmeer heeft men een variant op het meiboom planten. Omdat niet alle dorpen hier een kerkje hebben, worden gelovigen traditioneel naar een nabijgelegen kerk gevaren met een soort kerkboot. Ter gelegenheid van midzomer wordt in dat geval de meiboom aangevoerd per boot. Bij de landing staat dan een hele massa de mannen op te wachten. Daags nadien worden kerkbootraces georganiseerd. Die kan je onder meer in Rättvik meemaken.
Dieren kijken
Na al dat feesten is het tijd voor enige rust. En waar kan je die beter vinden dan in de overvloedig aanwezige natuur? Opvallend trouwens, hoe langer we door dit landschap van slingerende wegen, met plukjes bos en idyllische waterplassen rijden, hoe rustgevender deze streek zich aandient –alsof de stilte zich geleidelijk overplant op gasten. Eens je trouwens de grote baan hebt ingeruild voor een verharde boswegel durf je al snel denken: ‘Straks ontmoet ik hier nog een of ander inheems dier’.
Over dieren gesproken: even ten noorden van Siljan, in de buurt van Orsa, bevindt zich het een van de grote natuurparken van Europa. Over een grote oppervlakte leven bruine beren, lynxen en wolven in de vrije natuur. Als bezoeker kan je mee op safari, op zoek naar beren maar ook naar elanden of bevers. Spanning en adrenaline verzekerd! (Tekst & foto’s: EB)
Praktisch:
-De provincie Dalharna bevindt zich op zo’n 300 km ten noordwesten van Stockholm. Meer informatie over de regio vind je hier
(*) Het weinig bekende verhaal van de Waalse bijdragen aan de Zweedse wapen- en staalindustrie alsook de kunstenaars uit onze gewesten die in Zweden hebben gewerkt, biedt stof voor een roadtrip van Stockholm tot Göteborg door Zuid- en Midden-Zweden. Die verhalen zijn nog steeds te lezen op www.facebook.com/tussenreisenroots
-Scandinaviëspecialist Nordic kan helpen met informatie en ideeën voor je reis naar Zweden.
